بر این اساس با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و دولتی خطوط تولید لوازم خانگی با احداث شهرک‌های صنعتی در کشور راه‌اندازی شد و در سال‌های نخست آغاز به‌کار واحدهای صنعتی، برخی لوازم خانگی ساخت داخل جایگاهی نسبی در بازار داخلی به‌دست آوردند چرا که حمایت‌های صورت‌گرفته از سرمایه‌گذاری در این صنعت و تدوین سیاست‌های تعرفه‌ای و قیمت بالا و موانع واردات لوازم خانگی شرایطی را فراهم کرده بود تا خاطره خوش خرید برخی انواع یخچال، فریزر، ماشین لباسشویی، کولر آبی، جارو برقی و... ساخت داخل با برندهای آزمایش، ارج، پارس و... در ذهن مصرف‌کنندگان باقی بماند. اما روزگار خوش تولیدکنندگان داخلی دیری نپایید، تا اینکه تغییر سیاست‌های تجاری به‌دلیل اعمال برخی محدودیت‌های ارزی در سال‌جاری زمینه را برای احیای دوباره تولید داخلی لوازم خانگی فراهم کرد و اکنون تولیدکنندگان در تلاش هستند که با فعال کردن ظرفیت خالی تولیدات لوازم خانگی ایرانی بتوانند سهم عمده‌ای از بازار را در اختیار گرفته و اقبال مصرف‌کنندگان از لوازم خانگی خارجی را دوباره به سمت لوازم خانگی داخلی معطوف کنند و در این مسیر دست استمداد به سوی سیاستگذاران بخش صنعت دراز کرده‌اند.
جدای از مباحث مطرح شده در زمینه تولید داخل یا مونتاژی‌بودن لوازم خانگی داخلی، واردات بی‌رویه محصولات خارجی طی چند سال اخیر شرایطی را فراهم کرد که برندهای نسبتا موفق تولید داخلی لوازم خانگی یکی پس از دیگری از صحنه رقابت خارج شدند و معدود تولیدکنندگان کنونی نیز در تلاش برای ادامه حیات، با ظرفیت 40درصدی به تولید مشغول هستند. اما نوسان نرخ ارز روی دیگر سکه بازار لوازم خانگی را نمایان کرد؛ جایی که با قرار گرفتن این محصولات در اولویت 9 و 10کالایی عملا واردات لوازم خانگی خارجی با موانع تازه‌ای روبه‌رو شد و با گرانی بی‌سابقه این محصولات، بازار لوازم خانگی به صحنه تقابل واردکنندگان و تولیدکنندگان تبدیل شد. درحالی‌که تولیدکنندگان با اشاره به میزان واردات لوازم خانگی و روش‌های واردکنندگان برای دورزدن محدودیت‌ها معتقدند حتی درصورت ممنوعیت واردات، سایه کالاهای وارداتی بر بازار مصرف و تولیدکنندگان داخلی حکمفرما خواهد بود، واردکنندگان با تکیه بر ناتوانی تولید داخل این محصولات و سهم بالای مونتاژکاری در خطوط تولید، بر ضرورت پاسخگویی به نیاز بازار تأکید کرده و کاهش عرضه و گرانی اخیر لوازم خانگی را گواهی بر این مدعا قلمداد می‌کنند. این شرایط موجب‌شده تا بازیگران صحنه کنونی کشمکش در بازار لوازم خانگی هر‌یک تلاش کنند تا با متقاعد کردن متولیان بخش صنعت، برای توقف یا ادامه واردات این محصولات، برگ برنده بازار را در اختیار گیرند.
آزمونی برای ساخت ایران
به گفته تولیدکنندگان، اکنون صنعت لوازم خانگی دومین صنعت اشتغال‌زا در کشور پس از صنایع خودرو‌سازی است. اما بررسی وضعیت کارخانه‌های تولید‌کننده لوازم خانگی و میزان ساخت داخل یا مونتاژبودن این محصولات پاشنه آشیل این صنعت است چرا که اکنون سهم مواداولیه و قطعات وارداتی در تولید لوازم خانگی داخلی بسیار بالاست. از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد به‌رغم پیشرفت‌های به‌دست آمده در تولید این محصولات هنوز هم تولیدکنندگان داخلی با تکنولوژی روز دنیا در تولید این محصولات فاصله دارند. کالبد شکافی ساخت برخی لوازم خانگی در داخل کشور گواهی بر این مدعاست.
بررسی روند تولید یخچال و فریزر در یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های تولید داخل این محصولات نشان می‌دهد که گرچه تولید برخی قطعات پلاستیکی این محصول در داخل کشور صورت می‌گیرد اما برای تولید این قطعات نیز 90درصد مواداولیه مورد نیاز شرکت‌های سازنده(مانند حائرپلاست) از کشور کره‌جنوبی وارد میشود. ورق گرانول نیز از این کشور وارد میشود. از سوی دیگر کیفیت پایین مواد پلیمری ساخت داخل که افزایش ضایعات را به‌دنبال دارد موجب شده تا وابستگی تولیدکنندگان به مواداولیه وارداتی در تولید این قطعات بسیار بالا باشد. با وجود این به‌گفته تولیدکنندگان، اکنون اغلب قطعات پلاستیکی بدنه یخچال، فریزر(به جز قطعات کابین داخل) و ماشین لباسشویی در داخل کشور تولید میشود و تولیدکنندگان داخلی تلاش کرده‌اند تا با بهره‌گیری از تکنولوژی نانو و قابلیت ضد‌باکتری‌بودن این فناوری در تولید یخچال و فریزر به رقابت با محصولات مشابه خارجی بپردازند. همچنین تا سال گذشته، در یخچال ساید در خارج از کشور تولید می‌شد که اکنون تولیدکنندگان از سرمایه‌گذاری برای ورود ماشین‌آلات و ساخت این قطعه در داخل کشور خبر می‌دهند. با وجود این هنوز هم برخی قطعات مانند کمپرسور و قطعات فلزی مورد نیاز برای ساخت داخل این محصول از کره وارد میشود. وضعیت تولیدکنندگان داخلی لوازم خانگی در برخی محصولات مانند تلویزیون بسیار بدتر است چرا که اغلب قطعات تولید تلویزیون‌های ال‌سی‌دی و ال‌ای‌دی به‌صورت سی‌کی‌دی وارد کشور شده و تنها ساخت برخی قطعات پلاستیکی محافظ در داخل کشور صورت می‌گیرد.
از سوی دیگر از آنجا که حضور پررنگ و چشمگیر برندهای معروف لوازم خانگی در بازار مصرف کشورمان و تبلیغات گسترده این شرکت‌ها موجب ترغیب مصرف‌کنندگان ایرانی به استفاده از این محصولات شده است، تولیدکنندگان داخلی از درج عبارت ساخت ایران روی محصولات ساخت یا مونتاژ داخل پروا دارند، به‌نحوی که هنوز هم روی محصول تکنوگاز(مونتاژ کامل) کلمه ساخت ایتالیا درج میشود. اما در تولید ماشین لباسشویی نیز تولیدکنندگان با درپیش‌گرفتن شیوه مهندسی معکوس به رقابت با کالاهای وارداتی برخاسته‌اند؛ اگرچه هنوز هم 60درصد قطعات اصلی مانند موتور و قطعات فرمان‌دهنده وارداتی است و برخی قطعات پلاستیکی و کلیدها در داخل کشور تولید میشود.با وجود این تولیدکنندگان معتقدند که در همه دنیا مواداولیه تولید وارداتی بوده و اینکه چه میزان ارزش‌افزوده با ساخت لوازم خانگی به‌دست می‌آید از اهمیت برخوردار است؛ موضوعی که رئیس هیأت مدیره انجمن صنفی تولیدکنندگان لوازم خانگی با اشاره به آن گفت: آنچه تولیدکنندگان داخلی لوازم خانگی را از مونتاژکاری صرف متمایز می‌کند، بومی‌سازی دانش فنی است چرا که اکنون توان طراحی و تولید انبوه انواع یخچال و فریزر مطابق با تکنولوژی روز دنیا را داریم.
محمدرضا دیانی با بیان اینکه اکنون دانش فنی به‌روز و قابل رقابت در تولید انواع لوازم خانگی به‌دست آمده است، افزود: درصورتی که برخی تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز خطوط تولید به کشورمان وارد شود می‌توانیم شاهد تولید انبوه این محصولات در داخل کشور باشیم، همچنین می‌توان از طریق مذاکره با پتروشیمی یا فولاد مبارکه برای تولید فراورده‌های پلیمری و فلزی مورد نیاز این صنعت 80درصد مواداولیه را در داخل کشور تأمین کرد.
ضعف برندسازی و تحقیق و توسعه
شاید بتوان مشکل اصلی تولیدکنندگان داخلی لوازم خانگی را ضعف در برندسازی و تحقیق و توسعه قلمداد کرد. نبود تفاهم و تعامل لازم بین تولیدکنندگان در بخش‌های مختلف تولید لوازم خانگی و صوتی و تصویری، شکل‌گیری برندهای قدرتمند در این صنعت را با مشکل مواجه ساخته است. گرچه این مشکلات ریشه در حرکت افتان‌وخیزان این صنایع طی سال‌های گذشته و حضور پررنگ چند برند معروف کره‌ای در بازار لوازم خانگی کشورمان دارد اما درحالی که تولیدکنندگان داخلی به حضور پررنگ‌تر در بازارهای داخلی می‌اندیشند و نیم‌نگاهی به صادرات دارند، تقویت نام و نشان تجاری خود هزینه‌های بالایی در بخش آرندی در راستای تحقیق، توسعه و نوآوری در تولید محصولات خود ندارند. با وجود این تولیدکنندگان داخلی معتقدند که اقدامات و سرمایه‌گذاری مناسبی در بخش آرندی صنعت لوازم خانگی صورت گرفته، به‌نحوی که اکنون کابینت یخچال در داخل کشور تولید شده و در بخش تحقیق و توسعه لباسشویی و یخچال پلت فرم داخلی طراحی و دانش فنی با صرف چند میلیون دلار هزینه بومی‌سازی شده است. به گفته رئیس هیأت مدیره انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی تنها در یک گروه صنعتی لوازم خانگی حدود 60میلیارد تومان برای تحقیق و توسعه در بخش آرندی هزینه شده که 15میلیارد تومان آن هزینه‌ای است که برای به کارگیری نیروی انسانی دارای دانش فنی از خارج کشور صرف شده است. براساس این سرمایه‌گذاری‌هاست که به وزارت صنایع اعلام کرده‌ایم درصورت ممنوعیت پنج ساله واردات، قادر خواهیم بود لوازم خانگی را متناسب با سطح کیفی و مصرف انرژی روز دنیا تولید و به بازار عرضه کرده و ایران را عضو باشگاه صادر‌کنندگان این محصولات کنیم؛ به شرط آنکه سیاست‌ها با ثبات بوده و با تغییر مدیریت‌ها سیاست‌های تجاری نیز تغییر نکند.
سهم 65درصدی برندهای خارجی و بیداد گرانی
مناقشه توقف یا تداوم ثبت سفارش لوازم خانگی در حالی ادامه دارد که طی چند‌ماه گذشته افزایش بیش از 70درصدی قیمت انواع لوازم خانگی ساخت داخل یا وارداتی به بهانه افزایش نرخ ارز، مشتریان این محصولات را با مشکلات تازه‌ای مواجه کرده است. در واقع نبود نظارت بر بازار موجب‌شده بسیاری از لوازم خانگی وارداتی با ارز مرجع، با نرخ ارز آزاد به مشتریان عرضه شود و از سوی دیگر تولیدکنندگان داخلی نیز با وجود تأمین بخشی از قطعات و مواداولیه تولید پیش از نوسان نرخ ارز، قیمت محصولات خود را افزایش دهند. همچنین با اعلام ممنوعیت ثبت سفارش لوازم خانگی پس از اولویت‌بندی کالاهای وارداتی، مناقشه واردکنندگان و تولیدکنندگان بالا گرفت، به‌نحوی که تولیدکنندگان با انتقاد از فشار‌های واردکنندگان برای لغو ممنوعیت ثبت سفارش واردات لوازم خانگی، از سهم 65درصدی سه برند کره‌ای از بازار لوازم خانگی و کاهش 40درصدی ظرفیت تولید در این بخش خبر داده و اعلام کردند که سه برند مشهور کره‌ای سهم 65درصدی از بازار لوازم خانگی کشورمان را به‌خود اختصاص داده و واردکنندگان با اتصال به برخی شیوه‌های متقلبانه مانند کم‌اظهاری یا واردات قطعات منفصله و مونتاژ آن در داخل کشور به درآمدهای هنگفتی دست یافته‌اند، به‌نحوی که حتی با ممنوعیت ثبت سفارش واردات نیز واردکنندگان به اندازه نیاز بازار مصرف داخلی تا یک سال آینده کالا وارد کرده‌اند. این افراد حتی طی سه‌ماه نخست امسال برای واردات لوازم خانگی ارز مرجع دریافت کرده‌اند و اکنون محصولات وارداتی مانند ساید را با ارز آزاد و قیمت بیش از شش‌میلیون تومان به فروش می‌رسانند. به‌رغم این دیدگاه‌ها هنوز سرنوشت توقف ثبت سفارش برای واردات لوازم خانگی مشخص نیست و درحالی‌که مسئولان تجاری کشور از آزاد‌سازی واردات برخی لوازم خانگی که در داخل کشور تولید نمی‌شود خبر داده‌اند، به گفته حمید صافدل، رئیس‌کل سازمان تجارت، درباره گروه‌هایی از لوازم خانگی که امکان تولید آنها در داخل وجود دارد و سطح تولید آنها به لحاظ کیفی و کمی از مرغوبیت برخوردار است، تصمیم متفاوتی درخصوص عدم‌ثبت سفارش آنها گرفته میشود اما در مورد بعضی از گروه‌های کالایی لوازم خانگی که نیاز جامعه به آنها وسیع‌تر از میزان تولید داخلی است یا اساسا در داخل تولید ندارند، ثبت سفارش، آزاد میشود.
امید به پایان چانه‌زنی‌ها تا هفته آینده
تازه‌ترین خبرها از ادامه برگزاری نشست‌های تولیدکنندگان لوازم خانگی با وزارت صنعت، معدن و تجارت در زمینه اعمال ممنوعیت ثبت سفارش برای واردات لوازم خانگی و احتمال نهایی شدن تفاهمنامه‌ای در این زمینه تا هفته آینده حکایت دارد. براساس این تفاهمنامه مقرر شده تا تولیدکنندگان با دادن تعهد و تضمین به وزارت صنعت، مبنی بر توانایی پاسخگویی به نیاز بازار داخلی، میزان سرمایه‌گذاری برای بهره‌گیری از همه ظرفیت خطوط تولید را افزایش دهند اما در مقابل این تعهد، تولیدکنندگان خواستار تضمین این وزارتخانه برای اعمال ممنوعیت ثبت سفارش و واردات لوازم خانگی در مدت زمان مورد توافق شده‌اند. نگرانی دیگر تولیدکنندگان این است که با جلوگیری از واردات، زمینه برای راه‌اندازی خطوط مونتاژ لوازم خانگی خارجی در بازار فراهم شود. در این شرایط با توجه به مونتاژ لوازم خانگی خارجی در کشورمان زمینه برای برخورداری مونتاژکاران لوازم خانگی خارجی از معافیت 50درصدی واردات قطعات منفصله فراهم شده و در واقع وارد‌کنندگانی که تا پیش از این با واردات لوازم خانگی به‌صورت سی‌‌بی‌یو (محصول نهایی) اقدام می‌کرده‌اند اکنون با برخورداری از معافیت مذکور و افزایش حضور در بازار کشورمان عرصه را به تولیدکنندگان داخلی تنگ کنند. باید منتظر ماند و دید که وزارت صنعت چه تدبیری برای رفع تضاد حمایت از تولید و مصرف در بازار لوازم خانگی اندیشیده است.
